Κι ενώ όλοι συζητάμε για το νέο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, στο Υπουργείο Εξωτερικών επεξεργάζονται, σύμφωνα με δημοσιεύματα, ένα νέο Οργανισμό σύμφωνα με το προσχέδιο του οποίου ο Υπουργός Εξωτερικών «έχει την συνολική ευθύνη για την χάραξη της εξωτερικής πολιτικής». Η αντίληψη αυτή αντανακλά ουσιαστικά τον τρόπο με τον οποίο ο νυν Υπουργός Εξωτερικών διαχειρίστηκε όλο αυτό το χρονικό διάστημα τα εθνικά ζητήματα. Σε ρόλο one man show ο ίδιος στο «Μακεδονικό», με διαφορετική ατζέντα από τον Υπουργό Άμυνας και δεν γνωρίζουμε εάν είχε την ίδια ατζέντα με τον ίδιο τον Πρωθυπουργό, ο οποίος έκανε την εμφάνισή του μετά την δημόσια επίθεση του ΥΠΕΞ προς την εκκλησία. Και, φυσικά, με τέτοιες αντιλήψεις εξηγείται η απαξίωση του ΚΥΣΕΑ, το οποίο ουδέποτε συνήλθε ενώ σύμφωνα με την ΠΥΣ 31/2000 είναι το καθ ύλη αρμόδιο όργανο διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής.
«Ποιος είναι τελικά αυτός που αποφασίζει για τα εθνικά θέματα; Ο λαός, η Κυβέρνηση ή το κοινοβούλιο;». Το ερώτημα αυτό βρίσκεται στην καρδιά της δημοκρατίας και έχει απασχολήσει και απασχολεί πολιτικούς, διπλωμάτες και αναλυτές στις ΗΠΑ αλλά και στις άλλες χώρες της δύσης. Ωστόσο, ποτέ δεν τέθηκε (δεν χρειάστηκε) το ερώτημα εάν ο Πρόεδρος (Πρωθυπουργός) ή ο Υπουργός Εξωτερικών ή κάποιος άλλος αποφασίζει για τα θέματα της εξωτερικής πολιτικής στο εσωτερικό μια Κυβέρνησης.
Στις ΗΠΑ, κατά βάση το Υπουργείο των Εξωτερικών είχε τον πρωταγωνιστικό συμβουλευτικό ρόλο προς τον Πρόεδρο στον προσδιορισμό των Εθνικών Συμφερόντων και την διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής. Όχι, όμως, πάντα. Κατά την προεδρία του John Kennedy, ο υπουργός Άμυνας Robert McΝamara ήταν ο βασικός σύμβουλος του Προέδρου κι όχι ο Υπουργός Εξωτερικών, ενώ από την ίδρυση της CIA μέχρι και την αποτυχημένη επιχείρηση στον Κόλπο των Χοίρων το 1961, τον ρόλο του βασικού συμβούλου είχε ο διευθυντής της υπηρεσίας αυτής. Αργότερα, τον ρόλο αυτό πήρε ο Henry Kissinger ως Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας (μεταφορά στον «Λευκό Οίκο») του τότε προέδρου Nixon.
Είναι ξεκάθαρο πως ο Πρόεδρος αποφασίζει για τα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ με την βοήθεια του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (National Security Council-NSC) στο οποίο Προεδρεύει, και το οποίο έχει συμβουλευτικό χαρακτήρα, ήτοι το όργανο αυτό δεν αποφασίζει με ψηφοφορία όπως (λανθασμένα) το δικό μας ΚΥΣΕΑ. Ο Πρόεδρος αποφασίζει, και πριν αποφασίσει μπορεί να συνομιλεί και να συμβουλεύεται, πέραν του θεσμικού NSC, όποιον ο ίδιος επιθυμεί και εμπιστεύεται. Το δε όργανο αυτό (κι όχι το ΥΠΕΞ), το οποίο ο Πρόεδρος ενημερώνει για τις αποφάσεις του, αναλαμβάνει στην συνέχεια τον ρόλο του συντονισμού όλων των φορέων για την υλοποίηση της απόφασης του Προέδρου.
Στην Ελλάδα υπάρχουν κάποιες στρεβλώσεις που δημιουργούν σύγχυση σε ό,τι αφορά στις διεργασίες-διαδικασίες και στα όργανα-ρόλους λήψης αποφάσεων σχετικά με την εξωτερική πολιτική. Οι στρεβλώσεις αυτές είναι εμφανείς στην σύνθεση και λειτουργία ενός αναποτελεσματικού, και γι αυτό το λόγο απαξιωμένου, ΚΥΣΕΑ.
Ο τελικά υπεύθυνος για την χάραξη και εφαρμογή της πολιτικής στο εσωτερικό και το εξωτερικό δεν μπορεί, με βάση το Σύνταγμα, να είναι άλλος από τον Πρωθυπουργό της Χώρας, ο οποίος άλλωστε έχει και την ευθύνη επιλογής των μελών του Υπουργικού Συμβουλίου (εξίσωση εξουσίας και ευθύνης), στο οποίο ο ίδιος προεδρεύει. Και, βέβαια, όταν υπάρχει διαφωνία μεταξύ του Πρωθυπουργού και ενός Υπουργού, ο τελευταίος παραιτείται ή παύεται και αντικαθίσταται με άλλον της επιλογής και πάλι του Πρωθυπουργού.
Ο Πρωθυπουργός πρέπει να έχει την ευθύνη της λήψης αποφάσεων για τα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής με την βοήθεια ενός (αναβαθμισμένου) ΚΥΣΕΑ ή Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (δεν έχει σημασία η ονομασία) με έδρα το «Μαξίμου» κι όχι το Υπουργείο Εξωτερικών. Το όργανο αυτό στην συνέχεια θα συντονίζει όλους τους φορείς για την αποτελεσματική εφαρμογή των αποφάσεων του Πρωθυπουργού. Από εκεί και πέρα, η βαρύτητα των συμβουλών του εκάστοτε Υπουργού Εξωτερικών, ο οποίος συμμετέχει στο ΚΥΣΕΑ, προς τον Πρωθυπουργό είναι συνάρτηση της προσωπικότητας του πρώτου, του ειδικού πολιτικού βάρους που φέρει και φυσικά των πολιτικών συσχετισμών στο εσωτερικό του κόμματος που κυβερνά ή των κομμάτων σε μια συγκυβέρνηση. Είναι ξεκάθαρο πως ο Πρωθυπουργός μπορεί να υιοθετεί τις προτάσεις του εκάστοτε Υπουργού Εξωτερικών και έμμεσα να του μεταφέρει τις αρμοδιότητές του, όμως αυτό δεν μπορεί να αποτελεί τον επίσημο θεσμοθετημένο τρόπο διαμόρφωσης της εθνικής στρατηγικής καταγεγραμμένο σε σχετικά θεσμικά κείμενα όπως ο Οργανισμός του Υπουργείου Εξωτερικών.
Ο επιζητούμενος εκσυγχρονισμός του κράτους περνάει από τον εκσυγχρονισμό των θεσμών μέσα από μια μεγάλη δομική για τον σκοπό αυτό μεταρρύθμιση. Η μεταρρύθμιση αυτή πρέπει να γίνει με τα εργαλεία του σύγχρονου management κι όχι με εκθέσεις ιδεών, όπως συνηθίζεται στην Ελλάδα. Η ομάδα (project team) που θα ασχοληθεί με το ζήτημα της παρουσίασης ενός αποτελεσματικού μοντέλου διαμόρφωσης και εφαρμογής εθνικής στρατηγικής, θα πρέπει να περιλαμβάνει πολιτικούς, διπλωμάτες, διεθνολόγους, συνταγματολόγους και ενδεχομένως κάποιους άλλους, με επικεφαλής έναν ικανό-έμπειρο project manager, ο οποίος θα ακολουθήσει συγκεκριμένη μεθοδολογία για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις των stakeholders και να συνθέσει όλα όσα πρέπει να γίνουν σε κάθε γνωστικό πεδίο (Knowledge areas) σε ένα project, ώστε να καταλήξει σε ένα λειτουργικό και αποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο. Αντί αυτών παρακολουθούμε ερασιτεχνισμούς, όπως συγκρότηση ενός οργάνου (βλ. ΚΥΣΕΑ ή Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας) και στην συνέχεια αναζήτηση του έργου που αυτό το όργανο θα πρέπει να επιτελεί.
Η Χώρα χρειάζεται σοβαρές μεταρρυθμιστικές πολιτικές δυνάμεις για τις απαραίτητες δομικές μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς, στο πλαίσιο δημιουργίας ενός σύγχρονου, αποτελεσματικού, βαθιά δημοκρατικού Κράτους, ικανού να εξασφαλίσει την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών του.
Τις προβλεπόμενες διεργασίες-διαδικασίες και όργανα-ρόλους για την αποτελεσματική διαχείριση των εθνικών θεμάτων παρουσιάζω στο βιβλίο Εθνική Στρατηγική Πρόταση για ένα νέο Θεσμικό Πλαίσιο που κυκλοφόρησε το Νοέμβριο 2017 από τις εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗ και μέρος αυτών στο με ημερομηνία 4/3/2018 άρθρο μου στο ελληνικό Foreign Affairs, http://www.foreignaffairs.gr/articles/71673/giorgos-xatzitheofanoys/pros-mia-stratigiki-ethnikis-asfaleias-gia-tin-ellada).
* Ο Γιώργος Χατζηθεοφάνους είναι στρατηγός ε.α., ΣΣΕ, ΣΕΘΑ, ΝΟΕ/ΑΠΘ, PMP/PMI
- Log in to post comments
