Η Ελλάδα μετά την συμφωνία στο Eurogroup

Γιώργος Χατζηθεοφάνου
Γιώργος Χατζηθεοφάνους

Συνολική συμφωνία για την Ελλάδα, στο Eurogroup το βράδυ της 21ης προς 22α Ιουνίου, που περιλαμβάνει την ολοκλήρωση της τελευταίας αξιολόγησης, την χορήγηση δόσης 15 δισ. ευρώ εκ των οποίων μέρος θα διατεθεί για την πρόωρη αποπληρωμή δανείου 3,3 δισ. στο ΔΝΤ και τα υπόλοιπα, μαζί με τα υπάρχοντα διαθέσιμα, θα δημιουργήσουν ένα μαξιλάρι περίπου 24 δισ. ευρώ για την κάλυψη χρηματοδοτικών αναγκών του δημοσίου τους πρώτους 22 μήνες μετά το τέλος του προγράμματος. Σε ό,τι αφορά στο χρέος, αποφασίστηκε η επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής δανείων ύψους 96 δισ. ευρώ της δεύτερης διάσωσης κατά 10 χρόνια και επίσης η πρόβλεψη μιας περιόδου χάριτος 10 ετών κατά την διάρκεια της οποίας η χώρα δεν θα πληρώνει τόκους.

Προβλέπεται επίσης η κατάργηση της προσαύξησης του επιτοκίου, που αφορά το δάνειο της δεύτερης διάσωσης της Ελλάδας, ύψους 130 δισ. και η επιστροφή των κερδών της ΕΚΤ και των Κεντρικών Τραπεζών από τα ελληνικά ομόλογα, υπό την προϋπόθεση η Αθήνα να μένει πιστή στις δεσμεύσεις της σε ό,τι αφορά στην συνέχιση των μεταρρυθμίσεων και στην λήψη δημοσιονομικών μέτρων για την επίτευξη πλεονασμάτων 3,5% μέχρι το 2022 και 2,2 % στην συνέχεια και μέχρι το 2060, με βάση τα αποτελέσματα των 3μηνιαίων ελέγχων της ενισχυμένης εποπτείας. Τέλος, το 2032 θα γίνει νέα ανάλυση βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους κι αν χρειαστεί θα ληφθούν νέα μέτρα ελάφρυνσης.

Είναι ξεκάθαρο πως η συμφωνία αυτή δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την ελληνική οικονομική κρίση. Είναι αντικειμενικά αδύνατο να εγγυηθεί η χώρα πλεονάσματα 3,5% μέχρι το 2022 και 2,2% στην συνέχεια μέχρι το 2060, και φυσικά να συνεχιστούν για πολλά χρόνια οι μεταρρυθμίσεις που οι εταίροι ζητούν σε μια χώρα που τα σημάδια της μεταρρυθμιστικής κόπωσης είναι πλέον εμφανή σε όλους. Απλά, για άλλη μια φορά, οι εταίροι (Γερμανία) αποφάσισαν να μεταφέρουν το πρόβλημα στο μέλλον, αρνούμενοι να λάβουν γενναίες αποφάσεις (και) υπό τον φόβο υποτροπής αλλά και εκτροπής των άλλων χωρών του νότου (βλ. Moral Hazard).

Αυτό, όμως, που ενδεχομένως είχε μια λογική βάση το 2010 σήμερα είναι ανοησία, διότι θα έπρεπε μετά τον αρχικό αιφνιδιασμό, στα χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι σήμερα, να έχουν θεσπιστεί ευρωπαϊκοί ελεγκτικοί μηχανισμοί έγκαιρου εντοπισμού εκτροπής και λήψης μέτρων, αντί να συνεχίζουν να περιφέρουν προβάλλοντας ως παράδειγμα προς αποφυγή την λαβωμένη από την τιμωρία Ελλάδα, στο πλαίσιο της αποτροπής, τροφοδοτώντας, όμως, έτσι τον ευρωσκεπτικισμό.  

Η λιτότητα αποτελεί καταστροφική επιλογή σε μια Ευρώπη στην οποία οι πολίτες χρεώνουν στις Βρυξέλλες τα όλο και χαμηλότερα επίπεδα ευημερίας που απολαμβάνουν στους κόλπους της, ενισχύοντας τον ευρωσκεπτικισμό και  υπονομεύοντας το μέλλον της ΕΕ. Κάποια στιγμή, ελπίζω σύντομα, οι επικεφαλής των κρατών-μελών να σηκώσουν τα κεφάλια τους από τα δημόσια λογιστικά βιβλία και να διαμορφώσουν ένα όραμα που θα εμπνεύσει και πάλι τους λαούς της Ευρώπης. Ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμμανουέλ Μακρόν, έχει όραμα όπως προκύπτει από το βιβλίο του με τίτλο «Επανάσταση» που έγραψε ως υποψήφιος ακόμη πρόεδρος. Μένει να πείσει τους άλλους Ευρωπαίους ηγέτες και κυρίως τη Μέρκελ, η οποία, παρότι διαθέτει ηγετικά χαρακτηριστικά, είναι εγκλωβισμένη στα ισχυρά γερμανικά γρανάζια που λειτουργούν ως τροχοπέδη για μια πραγματικά ενωμένη Ευρώπη, όπως την οραματίστηκαν οι ιδρυτές πατέρες της.  

Είναι ανοησία να πιστεύει κανείς πως η επίτευξη ανάπτυξης 2% μετά από 8-9 χρόνια ύφεσης κι αφού χάθηκε το 25% του ΑΕΠ σηματοδοτεί την οριστική εγκατάλειψη της κρίσης, χωρίς να έχουν γίνει όλες εκείνες οι δομικές μεταρρυθμίσεις, μέσα από ένα στρατηγικό σχεδιασμό, για την εξάλειψη των παθογενειών που αποτέλεσαν τις αιτίες για τις οποίες η χώρα οδηγήθηκε σε αυτήν την μεγάλη περιπέτεια. Και βέβαια αναφέρομαι σε στοχευμένες μεταρρυθμίσεις με επίκεντρο τους δείκτες που διαμορφώνουν το επίπεδο ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας (σταθερή πολιτική κατάσταση με κυβερνήσεις 4ετίας, αποτελεσματική δημόσια διοίκηση, νομοθετικό-δικαστικό σύστημα, παιδεία, υγεία, σταθερό και δίκαιο φορολογικό σύστημα κλπ), η οποία είναι σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα με αρνητικές επιπτώσεις στις επενδύσεις που τόσο έχει ανάγκη η Ελλάδα.  Η ανάπτυξη του 2% που η χώρα πέτυχε μετά από μακροχρόνια ύφεση παραπέμπει στο φαινόμενο του «γκελ της νεκρής γάτας» (μια νεκρή γάτα αν την αφήσεις από ψηλά θα αναπηδήσει μόλις χτυπήσει στο έδαφος, χωρίς αυτό να σημαίνει πως είναι ζωντανή) κι όχι σε βιώσιμη ανάπτυξη. Και βέβαια δεν είναι αυτή που η χώρα χρειάζεται για να μπορέσει να επαναφέρει σε εύλογο χρονικό διάστημα την ανεργία σε λογικά, εντός της ΕΕ, επίπεδα.           

Κι ενώ η Ελλάδα πέτυχε μια πρωτόγνωρη στον ανεπτυγμένο κόσμο δημοσιονομική προσαρμογή που την έβαλε σε βαθιά ύφεση, εκτόξευσε την ανεργία στο 30% και χάθηκε το 25% του ΑΕΠ χωρίς να έχει προβλεφθεί μέσα από μια καλή διαπραγμάτευση ένας «κόφτης» τουλάχιστο στο 15% (νομίζω πως δεν θα πρόβαλλαν μεγάλη αντίσταση οι εταίροι στο πρώτο μνημόνιο διότι τότε δεν είχαν αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος κι όλα όσα θα ακολουθούσαν), αντί με το τέλος των μνημονίων επί τέλους να υπάρξει μια δημοσιονομική χαλάρωση, τα υφεσιακά μέτρα και η λιτότητα συνεχίζονται. 

Νέες σημαντικές μειώσεις σε συντάξεις, μείωση του πραγματικού εισοδήματος με αύξηση των φόρων, αύξηση των εισφορών κλπ,  πέρα από την (περαιτέρω) φτωχοποίηση του λαού, υπονομεύουν την πορεία της οικονομίας διότι είναι βέβαιο πως θα αυξηθούν οι επισφάλειες των τραπεζών, τα χρέη προς το δημόσιο αλλά και τον ιδιωτικό τομέα (ηλεκτρική ενέργεια, ύδρευση, τηλεφωνικοί λογαριασμοί, ενοίκια κλπ) εξαιτίας της αντικειμενικής αδυναμίας των πολιτών να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Επιπλέον, η νέα μείωση της ρευστότητας στην αγορά εξαιτίας των νέων υφεσιακών μέτρων θα οδηγήσει σε νέα λουκέτα, κι άλλους άνεργους, περιορισμό της φορολογικής μάζας, μείωση των εσόδων στα ασφαλιστικά ταμεία και τελικά και πάλι νέα μέτρα για την επίτευξη των πρωτογενών πλεονασμάτων, και το γαϊτανάκι της ύφεσης καλά κρατεί... 

Τα δημοσιονομικά τα συμμαζεύεις σε περιόδους οικονομικής μεγέθυνσης κι όχι ύφεσης, η αντιμετώπιση της οποίας απαιτεί αύξηση της ρευστότητας στην αγορά (στοχευμένα προς αυτούς που θα καταναλώνουν, κι όχι θα αποταμιεύσουν) με κάθε τρόπο. Είναι κατανοητό πως αυτό δεν μπορούσε να γίνει στην αρχή της κρίσης λόγω της φύσης της, προϊόν του υψηλού δημοσιονομικού ελλείμματος σε συνδυασμό με το μεγάλο χρέος μέσα στην Ευρωζώνη. Όμως κάποια στιγμή πρέπει να υπάρξει ένα τέλος, το οποίο δεν θα πρέπει να ταυτιστεί με την βαλκανιοποίηση της Ελλάδας, όπου με μαθηματική ακρίβεια οδηγείται.  

Βέβαια χρειάζεται προσοχή, διότι η όποια αύξηση της ρευστότητας στην αγορά χωρίς να έχει προηγηθεί μέριμνα για επενδύσεις στην χώρα κρύβει τον κίνδυνο να τροφοδοτηθούν εκ νέου τα ελλείμματα, αφού είναι δεδομένο πως τα ράφια στα super market είναι γεμάτα με εισαγόμενα προϊόντα. Σε μόλις 12% και 30% αντίστοιχα, διαμορφώνεται η αυτάρκεια της Ελλάδας σε βόειο και χοιρινό κρέας, σύμφωνα με τον καθηγητή στο Εργαστήριο Τεχνολογίας Τροφίμων Z.Π. Τμήμα Κτηνιατρικής της ΣΕΥ του ΑΠΘ, Ιωάννη Αμβροσιάδη.  Πρέπει να γίνει κατανοητό από όλους πως μέσα στην ΕΕ και μάλιστα στον πυρήνα της, την ευρωζώνη, ο μόνος τρόπος για να ελεγχθούν τα ελλείμματα χωρίς την φτωχοποίηση των πολιτών είναι η ανασύσταση του (κατεστραμμένου) παραγωγικού ιστού της χώρας. Στο πλαίσιο αυτό θα έπρεπε με την έξοδο από τα μνημόνια να έχουν ολοκληρωθεί οι παραπάνω δομικές μεταρρυθμίσεις για την αναβάθμιση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, που δυστυχώς ακόμη δεν έχουν σχεδιαστεί.

Έστω και τώρα, όμως, πρέπει να ξεκινήσει άμεσα μια μεταρρυθμιστική, δομικής μορφής αυτή την φορά, προσπάθεια, αλλά μέσα από έναν σοβαρό - αποτελεσματικό στρατηγικό σχεδιασμό, προϊόν εθνικής συναίνεσης, που θα υπερψηφιστεί από την Βουλή, και θα πείσει τους επενδυτές. Αυτό αρκεί για να αλλάξει η ψυχολογία και να ξεκινήσουν οι επενδύσεις, ακόμη και πριν την ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων. Τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης θα αλλάξουν την ψυχολογία επενδυτών και καταναλωτών. Η αύξηση της απασχόλησης θα τροφοδοτήσει την αγορά με νέους καταναλωτές, που με την σειρά τους θα τονώσουν την ζήτηση για την κάλυψη της οποίας θα αυξηθεί η παραγωγή, κάτι που σημαίνει νέες και πάλι θέσεις εργασίας και το γαϊτανάκι που τροφοδότησε στα χρόνια της κρίσης την ύφεση θα αλλάξει πρόσημο και θα τροφοδοτήσει πλέον την ανάπτυξη με γρήγορους ρυθμούς. Έτσι λειτουργεί ο καπιταλισμός. Τότε, και μόνο τότε, μπορούμε να ελπίζουμε πως η χώρα θα εγκαταλείψει οριστικά αυτήν την μαύρη περίοδο στην ιστορία της.

Σε έναν κόσμο που καλείται να αντιμετωπίσει τεράστια ζητήματα όπως αυτό της μετανάστευσης, σε έναν κόσμο που βιώνει έναν μεγάλο μετασχηματισμό, αντίστοιχο με εκείνον που βίωσε η ανθρωπότητα τα χρόνια της Αναγέννησης και της εφεύρεσης της τυπογραφίας, σε ένα κόσμο που χαρακτηρίζεται από μια επικίνδυνη για την παγκόσμια ειρήνη αστάθεια, η Ελλάδα είναι κλεισμένη στον μικρόκοσμό της με πρωτοσέλιδα για ποινικούς της εγχώριας τρομοκρατίας, τους αντιεξουσιαστές του κράτους των Εξαρχείων, την μεγάλη και ανεξέλεγκτη πλέον  εγκληματικότητα, τα προβλήματα των παράλληλων κοινωνιών, ως φυσικό επακόλουθο της αδυναμίας της χώρας να απορροφήσει τόσο μεγάλο αριθμό μεταναστών, νησιά που έχουν μετατραπεί σε αποθήκες ψυχών εγκαταλελειμμένα στο έλεος των ΜΚΟ και των αλληλέγγυων, και τον πρωθυπουργό έτοιμο να δεχθεί νέους μετανάστες από την Γερμανία δεν ξέρω με τι αντάλλαγμα...

Μια Ελλάδα που μετά από οκτώ χρόνια κρίσης περιμένει ακόμη να της πουν οι δανειστές το τι πρέπει να κάνει, αντί να προβεί στην θεραπεία όλων των παθογενειών που την οδήγησαν στην σημερινή τραγική κατάσταση, ανίκανη να προβεί ακόμη και στην ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων που όλη η Δύση διαθέτει. Μια Ελλάδα με τους πολίτες της στριμωγμένους στην πόρτα του δημοσίου, ακόμη και για οκτάμηνη απασχόληση, και τις βαθμολογικές βάσεις των σχολών που οδηγούν στο δημόσιο στα ύψη, αντί της επιλογής καριέρας σε έναν εύρωστο ιδιωτικό τομέα, όπως απαιτεί ο καπιταλισμός.

Κυβερνούν τη χώρα άνθρωποι που δεν έχουν αντιληφθεί την πραγματική κατάσταση, εκτός τόπου και χρόνου, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, ασχολούμενοι με το πανεπιστημιακό άσυλο και τις δικαστικές περιπέτειες κατηγορουμένων για τρομοκρατία, περιμένοντας να λύσουν το πρόβλημα της οικονομικής κρίσης ικανοποιώντας τα πάσης φύσεως αιτήματα των δανειστών, ακόμη και σε εθνικά θέματα.  Και το brain drain καλά κρατεί. Να δω με ποιους η χώρα θα αντιμετωπίσει τις μεγάλες προκλήσεις. Κι ένα λαό αποχαυνωμένο, σε σύγχυση, και συμφιλιωμένο με όλη αυτήν την εικόνα. Μόνη ελπίδα, γι άλλη μια φορά, το θάμα, η σπίθα του Καζαντζάκη!  

*Ο Γιώργος Χατζηθεοφάνους είναι υποστράτηγος ε.α. - Οικονομολόγος